Khi album Graduation (2007) của Kanye West được lên lịch phát hành trùng với ngày 50 Cent tung ra album Curtis, ai cũng nghĩ Kanye không có gì để mất. Gần giống cuộc chiến so găng trong dòng Britpop giữa Blur và Oasis ngày nào, mọi người dồn hết chú ý vào cuộc chiến có một không hai này. Kể cả khi đó đa phần mọi người nghĩ Kanye sẽ là kẻ thua cuộc, Kanye tính ra sẽ vẫn được hưởng lợi nhờ quả PR để bán thêm đĩa. Khi ấy, Kanye là một rapper đang nổi nhưng vẫn còn lép vế với một gã to đầu như 50 Cent của thị trường Gangsta Rap được ưa chuộng.
50 Cent trước đó bán được tới 872.000 bản cho đĩa Get Rich Or Die Tryin’ và 1,15 triệu bản cho Massacre trong tuần đầu tiên, trong khi cùng khoảng thời gian 1 tuần, Kanye bán được "chỉ" 441.000 bản với đĩa The College Dropout và 860.000 bản với Late Registration. Có thể thấy doanh số của Kanye West không hề tệ, nhưng rõ ràng thua hẳn so với 'Cent. Thế nên 50 Cent tự tin lắm! Tay này còn tuyên bố sẽ về hưu nếu thua Kanye ở cuộc so găng này.
Đời nào ai có ngờ. Ngay trong tuần đầu tiên, Graduation của Kanye West bán được tới 957.000 bản còn Curtis của 50 Cent “chỉ” đẩy đi được 691.000 bản, thua Kanye tới gần 30%. 50 Cent không hề về hưu như đã hứa, nhưng mà sau đó không bao giờ tìm lại được đỉnh cao danh vọng nữa. Thời điểm album Graduation phát hành và chiến thắng Curtis, thị trường âm nhạc đã học được một bài học: rap gangsta đường phố không còn được ưa chuộng như trước nữa và 50 Cent đã mất đi ngai vàng, thay vào đó là sự trỗi dậy của vị vua mới - “Kanye West”.
Trên con đường giành “ngai vàng” từ 50 Cent, Kanye cũng đã phải trải qua một biến cố lớn trong đời. Nếu như 50 Cent đã từng ăn đến 9 viên đạn "đổi vận" vào năm 2000, thì Kanye đã cắm thẳng mặt vào vô lăng sau vụ tai nạn ô tô tàn bạo suýt cướp đi mạng sống của anh.
Chính vào một ngày tháng 10 năm 2002, lúc đó mới tờ mờ sáng, Kanye dời khỏi phòng thu studio lên chiếc xe Lexus mà anh thuê. Lúc đó Kanye cũng đã mệt đứ đừ sau mấy session ghi âm với các nghệ sĩ khác nhau. Ngày đó, Kanye đã là một producer được ưa chuộng nhờ thành công vang dội mà anh góp sức cho Jay-Z trong đĩa Blueprint. Tuy nhiên, mục tiêu của Kanye hơn thế nhiều...
"Giấc mơ trở thành một rapper!!!" Từ bé, Kanye đã tập làm thơ và đọc rap trước khi anh luyện thẩm âm với vai trò sản xuất nhạc. Do đó, mặc dù là một producer nhạc Hip Hop được bao rapper nổi tiếng lôi kéo, không ai, kể cả những người đã hợp tác với anh, ủng hộ việc Kanye lấn sang bộ môn này. Kanye đã tự đi sales bản thân với rất nhiều chủ hãng đĩa, với nhiều trùm sò trong giới nhưng cái anh nhận được chỉ là lắc đầu nguầy nguậy. Ngoài việc người ta nhìn Kanye West giống một producer hơn là rapper, tiểu sử gia đình trung lưu từ một gia đình có học lại là điểm yếu cản trở Kanye. Sơ yếu lý lịch của anh thiếu yếu tố “ngầu” và “đầu đường xó chợ” của một rapper đường phố đang được chuộng thời bấy giờ. Cuối cùng, bất đắc dĩ lắm, Damon Dash, chủ Rock-A-Fella Records đã ký Kanye một hợp đồng thu âm, gọi là để an ủi anh nhờ công sức Kanye đã mang lại thành công cho các nghệ sĩ trong cùng hãng đĩa. ... Quay lại buổi tối định mệnh, khi mà trước đó Kanye còn đang nuôi hy vọng được “con voi trong căn phòng” là Ludacris để ý tới đoạn rap demo của anh, nhưng kết quả không những Ludacris không thèm dỏng tai nghe một lời, mà còn sau đó quyết định không chọn cả phần beat mà Kanye mang tới. Mệt mỏi cộng với uất ức vì lại lần nữa, anh bị mọi người coi thường tay nghề rap của mình, Kanye ngồi lên chiếc xe phóng thẳng ra đường tối mờ mịt với tâm trạng chán nản. Chiếc xe Lexus anh lái lạng sang làn đường đi ngược và đâm trực diện vào một chiếc xe đi đối diện khi Kanye ngủ gục trên tay lái. Hai xe nát bét. Kanye vỡ xương hàm còn người điều khiển chiếc xe còn lại gãy hai chân.
Được Chúa trao cho cơ hội sống lần thứ hai, thời gian Kanye nằm viện là khoảng thời gian để anh tự ngẫm lại cuộc đời mình. Đó cũng là khoảng thời gian mà anh được tự do dù phải nằm im trên giường bệnh. Không phải trả lời điện thoại, phục vụ những order của các rapper khác, Kanye dành thời gian định hình âm nhạc của bản thân. Tại đây, Kanye đã nảy ra ý tưởng khởi nghiệp cho âm nhạc của mình bắt đầu với bài “Through The Wire”.
Tin tốt là, từ lúc vào nghề sản xuất nhạc, Kanye đã tích góp kha khá một bộ sưu tập các sample nhạc phong phú, và anh im ỉm cất lại những thứ hay ho nhất cho riêng mình. Do đó, hàng độc đầu tiên trong nhạc của Kanye West là những phần beat sử dụng sample rất “Kanye”. Đặc tính của những đoạn sample đó là các bản nhạc Soul thổi hồn vào beat nhạc Rap của Kanye khác xa các bài rap khác. Một công thức thường thấy của anh khi dùng nhạc đi mượn là tăng tốc độ băng đẩy tông nhạc cao lên, làm giọng ca sĩ gốc nhí nhảnh như giọng chipmunk. Như đoạn nhạc “Through The Fire” của Chaka Khan được dùng trong bài “Through The Wire” mà Kanye sáng tác và thu âm khi hàm của anh vẫn còn đang vướng chỉ khâu bị biến tướng như vậy, nhưng không hề phản cảm tẹo nào. Một loạt các bài khác trong album The College Dropout có những đoạn nhạc mượn được mix theo cách như vậy: “Spaceship” là đoạn trong “Distant Lover” của Marvin Gaye, “Slow Jamz” là mượn từ “A House Is Not A Home” của Luther Vandross, “School Spirit” mượn “Spirit In The Dark” của Aretha Franklin, hay “All Falls Down” được thể hiện lại từ bản “Mystery Of Iniquity” của Lauryn Hill, và còn nhiều ví dụ khác nữa. Tính ra để sáng tác beat từ mấy bản sample này khó lắm. Chọn đoạn nhạc dài như nào là đủ? Nhét nó vào đâu trong bài? Nhạc cụ nào sẽ đi hợp với nó? Thế mà cách chế sample của Kanye rất tinh tế, vì không những không bị copy y nguyên từ bản gốc do có biến đổi ở tốc độ và cao độ, nó còn hòa hợp với beat mà anh này làm như là chúng được sáng tác ra để dành cho nhạc của Kanye vậy. Hàng độc thứ hai trong nhạc Rap của Kanye là trình sản xuất nhạc bậc thầy của tay rapper này. Phải công nhận là tai âm nhạc của Kanye có lẽ thuộc hàng đỉnh cao trong các producer nhạc Hip Hop. Beat nhạc Hip Hop đa phần được tạo ra theo kiểu “copy & paste” những khuông nhạc với cùng mốt tiết tấu trống đều đặn, rồi các nhạc cụ như bass, guitar, keyboard sẽ chạy tuần hoàn theo vòng hòa âm. Nhìn chung là chúng đều rất dễ đoán, dễ nhận biết và thường chỉ khác nhau ở giữa verse và hook, với mục đích để các rapper nhẩm được họ đã rap được bao nhiêu “bar” (“khuông nhạc”). Cách này thực ra rất thực dụng vì đa số các rapper không có tai âm nhạc để nhận biết gam. Do đó, nếu bảo Kanye West sáng tác nhạc, thay vì là sáng tác beat, cho nhạc Hip Hop của anh là không ngoa tẹo nào. Như đoạn intro vào nhạc của “Through The Wire” có một tràng chuyển gam liên tục theo từng nhịp beat cực chất. Tiếp đó Kanye sử dụng những cú nghỉ hoặc dồn dập trống làm hiệu ứng fill đổi giữa từng khúc nhạc. Như vậy là về phần trống, không có sự lặp lại trong bài, chưa nói đến nhịp điệu phá cách.
Trong bài “Never Let Me Down”, đoạn nhạc nền lúc Jay-Z rap lúc đầu có đủ tiếng hát sample đằng sau làm âm thanh rất đầy đặn, thì đến khúc của Kanye West, chỉ có tiếng piano rải theo hợp âm một cách trầm lắng trên tiếng trống và bass, rồi đến trước khi vào câu hook, chỉ còn trơ lại tiếng bass bập bùng. Đến lúc nhà thơ J.Ivy vào khúc trải lòng của anh, tiếng hát trong đoạn sample ở phần Jay-Z giờ được thay bằng tiếng ngân nga như âm thanh của các thiên thần. Mỗi khúc nhạc được tách bạch và mang nét riêng của nó. Cấu trúc bài rap và cả cách sử dụng nhạc nền của Kanye cũng phức tạp hơn hẳn nhạc Hip Hop truyền thống bấy giờ. Trong “Two Words”, bản beat có phần nhạc đỉnh nhất album The College Dropout khi không những dùng tiếng đàn violin như đay nghiến từng nốt, mà còn là cách chuyển hợp âm liên xoành xoạch ở đầu khúc của mỗi 4 khuông nhạc một, tạo một bữa tiệc âm thanh nghe “dựng” hết mọi giác quan.
Đến đĩa Late Registration, anh cho người nghe thấy anh không còn lạm dụng những bản sample tăng tốc nữa. Ở “Drive Slow”, phần nhạc chill quyến rũ chết người qua những câu kèn trumpet xen kẽ. Rồi bài “Roses” là một bản Rap theo cấu trúc khác xa những thứ gì đã từng được nghe. Tiếng trống chỉ lộ ra ở các đoạn hook, còn thì ở các verse rap của Kanye, âm thanh chỉ dừng ở keyboard và bass. Sự hòa quyện của tiếng hát, tiếng sample nguyên bản của Bill Withers từ bài “Rosie” với nhạc và lời rap của Kanye xóa nhòa ranh giới giữa Rap và Soul. Tự dưng từ lúc nào đó, tiếng rap của Kanye như lời hát hơn là những đoạn lời không có giai điệu. Kỹ thuật làm nhạc đại tài của Kanye không dừng ở đó. Anh không ngừng đột phá bằng hàng loạt âm thanh đầy thách thức. Đó là việc thử hát bằng cách dùng autotune mà không gây khó chịu với người nghe ở đĩa 808s & Heartbreak. Đó là tiếng đàn điện tử synth pha với nhạc Soul trong đĩa Graduation, trong đó đỉnh cao của sáng tạo là cách anh thay đổi cao độ phần sample để biến thành câu riff chỉ bằng đúng phần mềm autotune cho nhạc nền của bài “Stronger”. Đó là sự kết hợp của các yếu tố Soul, Electro, âm thanh autotune cộng thêm màu sắc Rock trong tuyệt phẩm My Beautiful Dark Twisted Fantasy, như đoạn nghe tưởng guitar solo cuối bài “Runaway” nhưng lại là tiếng hát bị méo tiếng của Kanye West. Đó là sự tối giản chỉ với những “tiếng ồn” từ nhạc điện tử và âm thanh của dòng Industrial trong đĩa Yeezus mà tôi đã từng viết trước đây. Và nhiều nhiều nữa. Nhưng mà cái thiên tài trong âm nhạc của Kanye West cũng chỉ đủ chứng minh anh là nhà sản xuất nhạc tài ba. Quan trọng, ước mơ của anh là trở thành rapper!!! Do đó, yếu tố thứ ba được bàn ở đây dĩ nhiên phải là phần rap của Kanye West. Người ta bảo rượu vào lời ra. Thế nên thứ “rượu” ngon như nhạc của Kanye hẳn là nguồn cảm hứng dồi dào cho những lời hay ý đẹp.
Lời rap mainstream lúc ấy loanh quanh chuyện súng ống, rượu chè, gái gú, thì Kanye kể những câu chuyện đời thường xung quanh mình. Khi mà trong bài “Many Men (Wish Death)”, 50 Cent tự hào về cú thoát chết thần kỳ từ vụ ám sát mà được suy đoán như màn trả thù do 50 từng đề cập đến quá khứ tội phạm của trùm ma túy Kenneth “Supreme” McGriff trong một bài rap trước đó của anh... … Thì trong “Through The Wire”, Kanye thuật lại tình trạng be bét sau vụ tai nạn ô tô: “I drink a Boost for breakfast, an Ensure for dessert / Somebody ordered pancakes, I just sip the sizzurp / That right there could drive a sane man berserk”. Chỉ riêng việc hút các chất lỏng để nạp vào người đã đủ khiến anh phát điên. Nhưng Kanye vẫn lạc quan ước mơ biến tai họa này thành sự nghiệp rap lẫy lừng: “But I'm a champion, so I turned tragedy to triumph / Make music that's fire, spit my soul through the wire”. Khi mà trong bản super hit “In Da Club” đã đưa tên tuổi 50 Cent đến thị trường âm nhạc, 50 khoe chuyện đi quẩy và chơi thuốc cùng gái gú... … Thì trong “Spaceship”, Kanye kể chuyện bị tay sếp cũ ở cửa hàng Gap mà anh trước đây làm thuê mắng nhiếc sỉ nhục đến nỗi anh ước có thể đập lại hắn và trấn số tiền trong két: “If my manager insults me again / I will be assaulting him / After I fuck the manager up / Then, I'm gonna shorten the register up”. Khi mà trong “P.I.M.P.”, 50 Cent thú thật việc ngoài gái gú, 50 còn muốn làm tú ông, kiếm tiền từ chính những cô gái ngành... … Thì trong “Jesus Walks”, Kanye ước muốn có được niềm tin. Anh muốn có chúa Jesus ở bên mình, và chứng tỏ cho cả thị trường âm nhạc thấy rằng nhạc Hip Hop không nhất thiết chỉ loanh quanh “súng đạn” và “tình dục”, rằng những đề tài khó nuốt như tôn giáo vẫn có thể thành công: “I'm just tryna say the way school need teachers / The way Kathie Lee needed Regis, that's the way I need Jesus / So here go my single, dawg, radio needs this / They say you can rap about anything except for Jesus / That means guns, sex, lies, videotape / But if I talk about God my record won't get played, huh?”
Kanye không dùng quá nhiều kỹ thuật gieo vần phức tạp, nhưng câu chuyện của anh là một luồng gió mới cho dòng nhạc Rap mainstream bấy giờ. Dẫu là lời nhạc rap kể về thực tại hay xã hội đã có mặt từ bao lâu nay trong giới underground, đĩa The College Dropout của Kanye West như chiếc cầu nối với thị trường số đông. Sự thành công của Kanye là khởi nguồn cho các rapper khác sau này tìm được tiếng nói tới người nghe nhạc đại chúng như Lupe Fiasco hay Kendrick Lamar. Giờ thì tất cả các ước mơ của Kanye đều đã thành hiện thực. Anh có một sự nghiệp lẫy lừng, anh tham gia vào ban điều hành của Gap, anh có được niềm tin, và thậm chí những bài có màu sắc Thiên chúa như “Jesus Walks” đã mang lại cho anh giải Grammy danh giá. Giờ thì lời rap của Kanye đã thay đổi vì con người anh cũng thay đổi. Không còn những chuyện tự sự về nỗi khổ cực nữa, thay vào đó là sự tự tin mãnh liệt như “N-now th-that that don't kill me / Can only make us stronger” trong bài “Stronger”, sự bất cần với những lời phê bình về anh “Fuck SNL and the whole cast / Tell them Yeezy said they can kiss my whole ass” trong bài “POWER”, sự ảo tưởng thái quá về bản thân như một vị chúa trong bài “I Am A God”. Không có gì sai về những phần lời này cả, kể cả dù con người Kanye West đã thay đổi, vì dù gì các rapper nói chung đều có một niềm tự hào bản thân mà dễ dàng tưởng tượng 50 Cent rap những lời rap như trên. Chỉ là sau khi đạt được đủ những ước nguyện, Kanye West vẫn không ngừng ước mơ. Như Steve Jobs đã từng nói “Stay Hungry. Stay Foolish”, Kanye đến giờ vẫn không ngừng các ý tưởng có phần điên rồ, trong đó gần đây nhất là tham gia tranh cử tổng thống. Nhưng mà biết đâu được đấy. Mọi người đã từng thấy Kanye dở hơi khi định làm rapper, thì có khi anh cũng làm được tổng thống ý chứ. Dù sao thì với tôi, trong vô vàn phát ngôn dở hơi của Kanye West từ ngày anh thành đạt, có một câu đến giờ tôi vẫn luôn thấy đúng. Đó là: Kanye West là một thiên tài trong âm nhạc.
Một kẻ lắm tài nhiều tật. Hẹn gặp lại! Kunt