Noname được đánh giá là một trong những rapper giỏi nhất hiện nay!
Không phải vì cô thuộc số ít nữ rapper trong một dòng nhạc được thống trị bởi cánh đàn ông mà được thiên vị. Cô rap siêu đẳng thực sự và mang theo nhiều nét riêng đặc trưng. Ngoài lối flow nghe qua như kiểu đọc văn xuôi, đối lập hoàn toàn flow phổ biến đua theo nhịp trống của các đồng nghiệp khác. Ngoài những ý nghĩa ngôn từ rất sâu xa tạo nên bởi mật độ chữ dày đặc trong phần lời hơn nhiều đồng nghiệp khác. Cô có một cái nghệ danh “Noname” không giống một ai.
“No name for people to call small or colonize optimism / No name for inmate registries that they put me in prison
….
When labels ask me to sign, say my name don't exist, so many names don't exist
….
And medicine's overtaxed, no name look like you / No name for private corporations to send emails to / 'Cause when we walk into heaven, nobody's name gon' exist / Just boundless movement for joy, nakedness radiance”
Ở đoạn lời trên trong bài “no name”, track cuối trong album Room 25, Noname đưa ra các lý do mà cô lấy một nghệ danh kỳ lạ này: để mà không ai có thể xướng tên cô mà coi thường hay nếu có bị tống vô ngục thì không có tên gì để khai vào sổ tù nhân. Một cái tên gần như vô danh mà không hãng đĩa nào có thể ký với cô vì nó không tồn tại. Nhưng như đoạn lời trên Noname có nói, cái tên của cô không tồn tại như những nạn nhân nữ da màu chết dưới tay cảnh sát, những người cũng bị xã hội ngó lơ không được nhắc tới, một hiện trạng đã dấy lên phong trào #SayHerName diễn ra tại nước Mỹ. Và lý do đầy sâu thẳm cho một cái tên gần như vô danh đó được Noname nói đến ở cuối chính là khi con người chết đi, thì trên thiên đàng, những cái tên riêng cũng không còn gắn kết với những linh hồn đó nữa. Đó là một thế giới bình đẳng, không có phân biệt tên gọi, sắc tộc, giới tính, giai cấp, v.v. Một thế giới không có bất kỳ ranh giới nào, tựa như cái tên và con người mà cô rapper tự chọn cho mình.
Thế nên chúng ta có thể thử đặt tên cho cô theo từng thời kỳ xem sao.
1. Diệu Ánh – giai đoạn mixtape Telefone:
“When the sun is going down / When the dark is out to stay / I picture your smile / Like it was yesterday”
Đoạn hook trong bài “Yesterday” ở mixtape Telefone của Noname là những vần thơ đẹp nao người về cái chết và nỗi buồn. “Khi ánh dương tắt dần, để lại bóng tối, hình ảnh nụ cười của người hiện lên trong tâm trí tôi, tựa như mới ngày hôm qua vậy.” Noname nhắc về người bà và đàn anh Brother Mike - một nhà thơ có sức ảnh hưởng lớn tới bức tranh âm nhạc tại Chicago. Họ đều là những người thân đã khuất bóng của Noname.
“Fill the lining in the pine box, my granny fill the time slot / "Don't grow up too soon, don't blow the candles out / Don't let them cops get you"”
Noname nhớ về đám tang của người bà thân yêu của cô. Câu “Fill the lining in the pine box, my granny fill the time slot” khéo léo sử dụng những câu chữ mang đầy tính hình tượng, đó là tấm vải lót phủ trong chiếc quan tài, còn thời gian đám ma người bà cũng đã được được lên lịch. Từ “fill” trong hai vế câu đó mang những ý nghĩa buồn, khi thân xác người đã khuất nằm trọn trong chiếc quan tài, đồng nghĩa việc họ đã hết số mệnh trên cõi đời này (“fill the time slot”). Những lời dặn của bà vẫn đọng trong tâm trí, rằng cô đừng thổi nến mỗi lần sinh nhật để đừng mau lớn, nhằm tận hưởng niềm vui của trẻ thơ, trước khi phải đối mặt với cuộc đời với đầy rẫy phân biệt đối xử của cảnh sát với những người da màu.
“Me missing Brother Mike, like, something heavy / Me heart just wasn't ready, I wish I was a kid again”
Với Brother Mike, trái tim Noname chợt nặng trĩu vì sự ra đi quá đột ngột của người đàn anh. Đây cũng là người thầy đầu tiên hướng dẫn cho cô về làm thơ, một người mang đầy sức ảnh hưởng to lớn với bao lớp trẻ theo đuổi âm nhạc và Hip Hop. Đó cũng là lý do lớn cho cách viết lời và thể hiện phần flow “không giống ai” của Noname.
Những rapper khác thường sẽ cố tìm cho mình một kiểu flow riêng nhưng gần như tất cả họ có một điểm chung là kiểu flow đó về cơ bản sẽ là những nhịp điệu nhanh chậm, giọng điệu lên xuống dựa trên nền nhịp trống và bass. Còn Noname lại rap theo giai điệu. Do đó, khi mới nghe qua, giọng flow của cô khá là ngang và lạc nhịp. Rồi sau khi nghe kỹ, giọng điệu đó vô cùng ấm áp và ngọt ngào như đang rót vào tai vậy. Một cảm giác mà không một rapper nào khác có thể làm được như Noname. Qua đó, cô có thể viết được nhiều từ nhiều chữ hơn trong một câu, mang nhiều hàm ý sâu sắc một cách hiệu quả hơn lối viết lời rap thông thường.
Qua đó ở mixtape Telefone này, Noname tiếp tục tả những mảng tăm tối của cuộc sống như sau:
“And I'm afraid of the dark, blue and the white / Badges and pistols rejoice in the night / And we watch the news, and we see him die tonight / Tonight, the night, the night his baby said goodbye / Roses in the road, teddy bear outside, bullet there on the right”
Trong đoạn lời trên ở bài “Casket Pretty”, những sắc màu mà Noname sợ hãi nhất là những dải tối, xanh dương và trắng, tượng trưng cho chiếc xe và quân phục của cảnh sát, những kẻ gây ra bao cái chết cho người da màu.
“Dark before the dawn, ricochet the pawn / Bullet in the chest, you ain't mean no harm / Collecting your checkmate, I know you in love with the power / It's flowers at every occasion
I need me a medicine man / Somebody heal me, somebody take my hand”
Noname sử dụng từ rất đắt như “đạn nảy” / “ricochet”, và tương đồng giữa “chiếu tướng” /“checkmate” với “quân tốt” / “pawn” trước đó, như một tình huống sẽ thường thấy trong những vụ việc cảnh sát nổ súng giết chết người. Lời bào chữa của đám cảnh sát gây tội thường sẽ là “khi đó trời chưa sáng”, “viên đạn bị nảy” “dội ngược và găm vào ngực” như một tai nạn. Và thế là khi vụ việc chưa được giải quyết thì tên cảnh sát đó vẫn có thể điềm nhiên nhận tiền lương nghỉ phép ngắn hạn (“collect your check mate” - chơi chữ đồng âm “checkmate”) cho đến khi mọi thứ được lắng xuống.
Có thể thấy, chủ đề của bản mixtape Telefone nói về những khoảng thời gian tăm tối trong cuộc đời và với những con người xung quanh Noname. Cái chết và sự từ biệt như một màn đêm bao trùm. Tuy vậy, đâu đó vẫn có ánh sáng bên trong cô đang bùng lên. Nó tựa như một nguồn sáng thiện lành của cái tôi, giúp cô phản chiếu lại cuộc đời mình, tự nhìn lại bản thân, nhìn về cuộc đời và lấy lại một sự hy vọng và niềm tin để theo đuổi sự nghiệp âm nhạc
Đây chính là lý do tôi đặt cái tên Diệu Ánh cho cô trong thời kỳ mixtape Telefone phát hành, bởi nó có ý nghĩa về một ánh sáng diệu kỳ với nguồn sáng không phải đến từ mặt trời, mặt trăng, những ngôi sao hay ánh đèn. Nó là ánh sáng huyền ảo tự phát sáng bên trong nội tâm của cô rapper.
Giống như đoạn hook trong bài “Reality Check” ở mixtape đó có câu
“Don't fear the light that dwells deep within / You are powerful beyond what you imagine / Just let your light glow”
Và đoạn verse có câu:
“Whole world inside my rearview, this feeling, me so alive / This feeling, me so alive, enjoy the joyride / Opportunity knockin', it's finally time to answer / The doorbell was only broken cause auntie was fighting cancer”
Theo như tinh thần của phần lời trên trong bài “Reality Check”, Noname đã quyết định mở cánh cửa để ánh sáng được ùa qua, xoá đi những khoảng tối cuộc đời, và quan trọng nhất là cho cô chào đón những cơ hội.
Và vì thế tôi gọi cô bằng cái tên Diệu Ánh!
2. Khánh Dương – giai đoạn album Room 25:
“Fucked your rapper homie, now his ass is making better music / My pussy teachin ninth-grade English / My pussy wrote a thesis on colonialism /In conversation with a marginal system in love with Jesus / And y'all still thought a bitch couldn't rap huh? / Maybe this your answer for that; good pussy / I know n****s only talk about money and good pussy”
Khác xa nội dung ở bản mixtape trước đó, album chính thức đầu tay của Noname với cái tên Room 25, cụ thể như lời bài “Self” ở trên là sự thẳng thắn thể hiện một cái tôi đầy tự tin của cô rapper này. Cô tự ví mình không đơn thuần là một “good pussy” / “cô nàng hấp dẫn”, mà còn có thể truyền đạt những trí tuệ, kiến thức cho những ai có được may mắn qua đêm với cô. Phần lời khá là mạnh bạo này đánh dấu tuổi đời 25 khi Noname mới lần đầu tiên thực sự đánh mất trinh trắng của người con gái.
Noname cố tình cường điệu hoá và ví von câu chuyện mang tính sắc dục nhưng cũng để ám chỉ tài năng không kém cạnh ai, kể cả cánh nam giới. Nhờ đó những ai có được may mắn quen biết cô, sẽ được lĩnh hội những tri thức từ Noname.
Flow rap của cô vẫn chảy liền mạch như lời kể chuyện hơn là đọc rap. Thậm chí, nó mang nhiều giai điệu, tự tin và cảm xúc hơn trong album này. Cái điệu cười khẩy khi Noname rap “Y'all really thought a bitch couldn't rap, huh?” nghe sướng phê người. Giọng điệu đó có thể biến đổi mượt mà một cách tự nhiên dù phần lời đang chạy trên một tốc độ rap khá nhanh. Điều đó càng cho thấy trình flow của Noname lại nâng lên thêm một bậc.
Ở nền nhạc jazzy đó, kiểu rap của Noname chính ra nghe càng phiêu như một loại nhạc cụ solo. Nhạc cụ đó không cần tuân theo một nhịp điệu chính của trống và bass, nhưng khi cần, nó vẫn rơi trúng những phách chính một cách chuẩn xác, càng thể hiện sự tự tin lớn hơn trước nhiều của cô rapper tuổi nghề dù còn trẻ, lúc mà Room 25 mới chỉ là sản phẩm hoàn thiện thứ hai của cô, sau Telefone.
Tiếp trong bài “Window” ở album này, Noname kể sâu hơn về mối quan hệ đánh dấu cột mốc cuộc đời người con gái của mình ở tuổi 25.
“I knew you never loved me but I fucked you anyway / I guess a bitch like to gamble, I guess a bitch like to lonely / Oooh n****s know me, God atone me / Oh I'm really feeling like I made this bitch / I know that's my ego, I know I'm just empty / The sentiment for the people / This sacrifice for my wholesome, I'm bought the church for the steeple / I bought you Game 5 tickets, made my pussy the sequel”
Một câu chuyện tự sự rất là riêng tư, nhưng dường như Noname không ngại thể hiện sự đấu tranh nội tâm giữa việc cô yêu đương mù quáng với kẻ cũng chỉ coi cô là bạn tình. Những câu như “Tôi biết đó là cái tôi của mình, tôi biết mình đầy trống rỗng” để giải nghĩa cho cái cảm xúc và sự hy sinh khi lao vào cuộc tình chỉ để lấp đầy những khoảng trống đó (“this sacrifice for my wholesome”), hay câu “Tôi mua cho anh 5 vé xem trận đấu, chỉ để được thỏa mãn “cô bé” của tôi sau đó” nghe đầy mỉa mai một cách ấm ức từ người con gái trong mối quan hệ không cân bằng.
“The way you struggling to love yourself, believe me that's karma / You want a nasty bitch, psychiatrist that cook like your mama / And all you got was me-me-me”
Lý do cho việc tay bạn trai không yêu Noname như cô kỳ vọng là vì hắn muốn một ả có thể cho gã trút mọi cảm xúc, vừa có thể quan tâm như một cô bác sỹ tâm lý, vừa có thể chăm sóc như một người mẹ. Nhưng Noname còn xa mới giống vậy. Từ đó, phần hook mới như lời nhắc nhở bản thân cô tự vực lại mình và thoát khỏi mối quan hệ thiếu lành mạnh đó.
Vì thế tôi mới muốn đặt tên cho cô ở thời kỳ này là Khánh Dương – tượng trưng cho một cô gái tràn trề năng lượng sống, là sự tự tin và cũng tỏa sáng một cách mạnh mẽ. Cái tên này cũng có một sức mạnh nội tâm lớn hơn cái tên Ánh Diệu trước đó, khi mà Noname đã tìm được bản thân mình trong cuộc đời, dù có chút vấp ngã, nhưng đó không là gì với một người bản lĩnh như cô. Chỉ riêng cái giọng điệu rap dù mượt mà nhưng vẫn có phong cách tưng tửng, bất cần đã đủ thấy khó có thứ gì có thể quật ngã được cô. Chả thế mà sự tự tin của cô vẫn dư thừa, như cách cô tự nhận mình là rapper giỏi nhất và Room 25 sẽ là album đỉnh nhất, trong phần lời bài “Ace” mà Noname rap:
“Smino Grigi, Noname, and Saba the best rappers / And radio n****s sound like they wearing adult diapers”
….
“If Smi' rollin', I'm sorry, I'm tappin' out / Room 25, the best album that's comin' out / Labels got these n****s just doin' it for the clout / I'm just writing my darkest secrets like wait and just hear me out / Saying vegan food is delicious like wait and just hear me out”
Nhưng không vì thế, mà người nghe không được nghe Noname rap tới những điều nhức nhối trong xã hội, nội dung mà tôi thấy thuộc điểm mạnh của cô trong cách kể và dùng những ngôn từ phải khiến ta phải suy nghĩ. Trong bài “Prayer Song”, giọng rap của Noname lướt nhanh và nhẹ bẫng, nhưng lại khiến vụ việc trong bài nghe càng rợn người. Noname tả về vụ việc cảnh sát nổ súng giết nạn nhân vì ngỡ chiếc điện thoại nằm trên xe là khẩu súng lục:
“I seen a cell phone on the dash, could've sworn it's a gun / I ain't see a toddler in the back after firing seven shots / A demon 'bout to get me, he watching me kill his mom”
Vậy nên, không khó hiểu khi giới phê bình và người yêu Hip Hop không hết lời khen ngợi khả năng rap của Noname và các sản phẩm âm nhạc của cô. Ở album Room 25 này, không còn thấy sự do dự, tự ti của cô, mà thay vào đó, cảm xúc trong lời ca đều được đẩy mạnh hơn. Đừng để giọng flow nhẹ mượt của Noname đánh lừa, ý nghĩa trong ca từ của cô nếu nói về tài năng, trình độ của mình thì cũng đầy tự tin, nếu nói về những câu chuyện trong xã hội hay chỉ là câu chuyện cuộc đời, thì nó cũng được bộc bạch tường tận và chân thật hơn.
Thế nên nếu như cái tên Ánh Diệu ở thời kỳ Telefone chỉ là ánh sáng vừa phải phát ra từ nội tâm cô, thì nay ở Room 25, Khánh Dương là nguồn sáng rực rỡ như ánh sáng từ mặt trời.
3. Bích Lâm và còn tên gì khác nữa?
“You ain't seen death, I can hear the blood on the moon
These n****s put a flag up on it, all they do is consume
Only animal that ravage everything in its path
They turned a natural resource into a bundle of cash
Made the world anti-Black, then divided the class”
“Ngươi bảo chưa thấy cảnh chết chóc, nhưng ta đã nghe thấy tiếng máu đổ trên mặt trăng / Lũ người kia cắm cờ ở trên đó, rồi những gì chúng làm chỉ là khai thác / Chỉ có loài động vật mới đi phá nát những nơi chúng đi qua / Chúng biến nguồn tài nguyên thành cỗ máy in tiền / Biến thế giới chống lại người da màu, và xã hội bị phân chia giai cấp”
Cho đến nay Noname vẫn chưa phát hành thêm album nào khác. Single gần đây nhất “Rainforest” chỉ đủ làm giảm phần nào sự ngóng chờ của người hâm mộ. Và chỉ cần một bài đó thôi, là ta thấy được cô rapper vẫn tiếp tục bước thêm những nấc thang mới của trình độ và tài năng. Giọng flow của cô nghe mang nhiều giai điệu lên xuống, càng khiến âm sắc của giọng rap nghe tan chảy và ngấm sâu hơn. Rồi chỉ qua phần lời trên đã thấy những ngôn từ cô sử dụng còn sắc lẹm và đa nghĩa hơn nhiều. Nó không chỉ tả thực, mà còn mang tính triết lý sâu sắc về xã hội mất cân bằng của chủ nghĩa tư bản, như cách cô ví cách hành xử của loài người cũng không khác loài thú là bao (“Only animal that ravage everything in its path”). Mượn từ “Rừng nhiệt đới” / “Rainforest” để làm tiêu đề bài, nội dung của cô muốn nói đến là sự mất cân bằng của hệ sinh thái / xã hội mà con người gây ra.
Thế nên tôi muốn tạm gọi cô với cái tên Bích Lâm, với ý nghĩa là những lớp rừng cây dày tượng trưng cho con người mạnh mẽ với ý chí kiên định, điều mà tôi nghĩ rất hợp với cá tính của cô rapper này.
Không biết rồi khi nào cô sẽ lại cho ra một album mới nữa khi Noname vẫn nung nấu một ý định giã từ sự nghiệp âm nhạc quá sớm, để quay về sống cuộc sống dưới cái tên khai sinh Fatimah Nyeema Warner. Có thể tôi sẽ không có cơ hội tìm một cái tên khác cho cô sau này nữa, nhưng chỉ chừng đó hai ấn phẩm hoàn thiện, một mixtape Telefone và một album Room 25 cũng đủ khẳng định vị trí của cô trong giới Hip Hop và cả những nhà thơ.
Điều tuyệt vời là qua Noname, ta có được tất cả. Ta có thể nghe những câu chuyện tả thực như từ một conscious rapper, những lời tâm sự rất riêng tư như từ những rapper theo phong cách tự sự, hay cả những lời ngạo nghễ với cái tôi vĩ đại thường thấy ở các rapper khác, đặc biệt là với những rapper nam giới. Nhưng mà hay cái là những câu chuyện trên đến từ góc nhìn của một cô gái, được viết những lời rap như những vần thơ, và được thể hiện trên một lối flow độc đáo. Thế nên nhạc của Noname luôn khác biệt và mới mẻ.
Ở bài viết này tôi cũng không muốn nhắc đến cái tên rapper nào khác. Một mình Noname là đủ. Ý nghĩa cái tên tưởng như “vô danh” đó lại tượng trưng cho nhiều cái tên, hình ảnh bản ngã mà Noname có thể tự chọn, trên một cương vị vững chắc trong làng âm nhạc, mà không cần đem cân đo so sánh với bất kỳ ai hết. Bởi biết đâu, nếu có đem đi so với các rapper nam khác, Noname có khi lại ăn đứt ý chứ!
Hẹn gặp lại!
Kunt