“Slim Shady, M&M was the old initials
Extortion, snortin', supportin' abortion
Pathological liar, blowin' shit outta proportion
The looniest, zaniest, spontaneous, sporadic
Impulsive thinker, compulsive drinker, addict
Half animal, half man
Dumpin' yo' dead body inside of a fuckin' trash can
With more holes than an afghan”
“Slim Shady là ai?
M&M chỉ là mấy chữ cái
Thằng trấn lột, chơi mai thuý, ủng hộ chuyện phá thai
Thằng dối trá, bịa đặt, mọi vấn đề đều phóng đại
Nó điên rồ, bột phát, thất thường chẳng giống ai
Tính bốc đồng, nốc rượu, chơi thuốc như điên dại
Nửa người, nửa thú, thằng quái thai
Nó giấu xác mày trong thùng rác phế thải
Người nhiều lỗ hơn gã Afghan bị giết hại”
Ở trên là lời giới thiệu phần nào về nhân vật Slim Shady nổi tiếng, được trích từ bài “Just Don’t Give A Fuck” nằm trong bản Slim Shady EP (1997) mà Eminem tạo ra và nhanh chóng tạo nên những bài rap gây sốc đầy ấn tượng với bất kỳ ai nghe phải chúng.
Được khơi nguồn từ ý tưởng của người bạn thân Proof khi lập nhóm D12, đó là mỗi thành viên sẽ tạo ra một bí danh đại diện cho một nhân cách khác, để cuối cùng 6 người họ dẽ đại diện cho 12 nhân cách khác nhau. Bởi vậy cái tên D12 chính là từ viết tắt của “Dirty Dozen”, trong đó chữ “D” cũng có thể hiểu là Detroit, nơi Eminem và đồng đội đều lớn lên tại đây.
Phải mất một thời gian Eminem mới tìm ra được nhân vật Slim Shady, vào năm 1997 khi đang ngồi trong toilet hành sự. Dù là người sau cùng trong nhóm D12 tạo ra được nhân cách khác cho riêng mình, nhưng cuối cùng Em lại là kẻ nhập vai sâu nhất.
Ở thời điểm đó, anh còn đang chật vật tìm hướng đi cho nhạc rap của mình sau thất bại của album đầu tay Infinite (1996). Để mà nói đây vẫn là một album hay vì lối flow và cách gieo vần đỉnh cao của Eminem đã thành thục từ những ngày đầu này. Với vốn từ phong phú của một kẻ luôn nghiền ngẫm cuốn từ điển và khả năng rap được học hỏi từ những bậc thầy thuộc thế hệ đàn anh, người nghe có thể nhận thấy Em rap siêu đẳng không kém gì huyền thoại Big Daddy Kane hay Nas.
Lấy ví dụ như đoạn lời mở đầu bài “Infinite” cùng tên album, Em rap như sau: “Ayo, my pen and paper cause a chain reaction / To get your brain relaxin', / the zany actin' maniac in action / A brainiac, in fact, son, you mainly lack attraction / You look insanely wack when just a fraction of my tracks runs”
Chỉ đoạn lời này là đủ thấy trình gieo vần đa âm dày đặc, với những cách ghép từ rất sáng tạo của Eminem cho người nghe thấy một rapper mang kỹ thuật rap lành nghề. Bảo sao trong các cuộc đấu freestyle, Em thường giành phần thắng nhờ khả năng sáng tác lời vừa phức tạp, vừa mang sự tự tin có thừa của một MC. Chủ đề về sự tự cao tự đại với trình độ rap tiếp tục được Em mang tới trong track “Tonite”, “313”, “Open Mic”. Những âm vần dày đặc này đã tạo âm sắc cực cuốn khi nghe và dễ tạo cảm xúc cho người xung quanh.
Chỉ là những bài rap với nội dung khoe về khả năng vô đối của bản thân vốn đã xuất hiện từ những ngày đầu của Hip Hop và là chủ đề không thể thiếu của rất rất nhiều rapper khác, nhiều đến mức sẽ khó phân định cuối cùng ai mới là rapper giỏi nhất. Và kể cả Infinite có những track nhạc mang chủ đề về những khó khăn vật lộn trong cuộc sống (“It’s Okay”, “Never 2 Far”), về mối quan hệ trai gái (“Searchin”, “Jelousy Woes II”) hoặc những câu chuyện về cô gái ngành (“Maxine”), về kẻ phản bạn đâm lén sau lưng (“Backstabber”), thì vì một lý do nào đó, có thể là sự thiếu vắng một phong cách và cá tính rõ nét của Em mà Infinite không tạo được dấu ấn như anh kỳ vọng. Infinite vẫn là một album hay, nhưng có vẻ như đa phần người nghe mong chờ một điều gì đó khác lạ.
Thế nên khi nhân vật Slim Shady xuất hiện, cả sự nghiệp của Eminem đã rẽ hẳn sang một ngả khác của con đường mà một mình anh làm chủ.
***
Slim Shady giống như nhân vật tâm thần trong một bộ phim kinh dị được phân loại nặng đô nhất, NC-17 (No One 17 and Under Admitted), “nghiêm cấm khán giả dưới 17 tuổi, do có nhiều yếu tố gây ảnh hưởng xấu đến nhân cách, đạo đức, khuyến khích hành vi phạm tội”. Trong vỏ bọc của Slim, Em có thể xả mọi sự bực tức, thù hằn qua những bài rap mang hẳn một phong cách viết lời mới. Với Slim, Em có thể bộc bạch suy nghĩ theo lối văn phong cường điệu hóa, đến mức gây sốc và thậm chí xúc phạm người khác. Nhờ nhân vật tâm thần này, Em có thể vượt qua mọi rào cản về sự sáng tạo để anh thỏa sức “bung lụa” với những nội dung phong phú độc đáo, cùng vô vàn những cách gieo vần bằng những từ ngữ ít ai dám nghĩ tới, mà chỉ bị giới hạn bởi trí tưởng tượng của con người.
Để thể hiện nhân vật Slim Shady, Eminem thường rap bằng giọng mũi khiến các âm như bị nghẹt lại, tạo một nhân cách trái ngược có những suy nghĩ và hành động không bị ngăn trở bởi bất cứ tiêu chuẩn hay ranh giới đạo đức nào. Ngay từ Slim Shady EP, trong bài “Low Down, Dirty”, nhân vật Slim đã được giới thiệu là một tên bệnh hoạn (“Doctor slapped my mama, "Bitch, you got a sick kid" / Arrested, molested myself, and got convicted”); kẻ vô tri có mưu đồ của một gã sát nhân (“Murder-murder, redrum!", brain size of a bread crumb / Which drug will I end up dead from?”) và tư tưởng của một thằng coi chuyện hãm hại và làm nhục phụ nữ làm trò tiêu khiển (“Jumped out (Rah!), killed the bitch and did her / Used to let the babysitter suck my dick when I was littler”). Trong bài “Murder, Murder”, Slim được tô vẽ lên như một kẻ đói khát tiền mà sẵn sàng làm điều ác như quỷ Satan (“See, I'm a nice man, but money turned me to Satan / I'm thirsty for this green so bad, I'm dehydratin'”) bằng cách giết người cướp của (“This bitch tried escapin' the jack (AHHHHHHH!) / Grabbed her by the throat, it's murder she wrote / You barely heard a word as she choked / It wasn't nothin' for her to be smoked”).
Quả thực tôi thấy có phần may mắn khi nghe nhạc Eminem mà không hiểu theo ngôn ngữ của người bản địa bởi có rất nhiều đoạn lời gây sốc như này. Đấy là hai bài tôi dẫn chứng ở trên “Low Down, Dirty” và “Murder, Murder” đều sau này không được đưa vào album chính thức The Slim Shady LP (1999) sau khi Eminem ký hợp đồng với Dr. Dre đấy. Vậy nhưng những bài khác của anh cũng vẫn thừa đủ để gây ra những phản ứng dây chuyền của số đông trong xã hội cũng như giới phê bình trước những ca từ và nội dung mang ý nghĩa độc hại tiêu cực như này.
Trong bài “My Name Is” - đĩa đơn chính thức giới thiệu Eminem với thị trường âm nhạc, nhân vật Slim Shady của anh đã rap những lời độc ý hại tới tụi khán giả là đám trẻ con như sau: “Hi, kids, do you like violence? (Yeah, yeah, yeah) / Wanna see me stick nine-inch nails through each one of my eyelids?”, và loạt những câu từ xấu xa như “But I can't figure out which Spice Girl I want to impregnate”, “Got pissed off and ripped Pamela Lee's tits off / And smacked her so hard I knocked her clothes backwards like Kris Kross”. Rất nhiều người nổi tiếng không thoát khỏi tầm ngắm của Slim, qua một hình mẫu mà “hắn” muốn bọn trẻ con bắt chước như trong bài “Role Model”: “Hilary Clinton tried to slap me and call me a pervert / I ripped her fuckin' tonsils out and fed her sherbet”, rồi “Me and Marcus Allen went over to see Nicole / When we heard a knock at the door, must've been Ron Gold / Jumped behind the door, put the orgy on hold / Killed them both, then smeared blood on the white Bronco”.
Vậy nên, ở hai album sau, The Marshall Mathers LP (2000) và The Eminem Show (2002), những nội dung như “Will Smith don't gotta cuss in his raps to sell records (Nope) / Well, I do, so fuck him, and fuck you too” và “Yo, shit, Christina Aguilera better switch me chairs / So I can sit next to Carson Daly and Fred Durst / And hear 'em argue over who she gave head to first” trong bài “The Real Slim Shady”, hay “Chris Kirkpatrick, you can get your ass kicked / Worse than them little Limp Bizkit bastards / And Moby? You can get stomped by Obie / You thirty-six-year-old bald-headed fag, blow me” trong bài “Without Me” nghe vẫn còn tử tế chán. Nhưng chừng ấy cũng là quá đủ để những ai bị Em nhắc tên đều cảm thấy bực tức, những hiệp hội bảo vệ nhân quyền và phụ nữ và hàng ngàn người gửi thư, gọi điện phản đối Eminem trên các phương tiện truyền thông, nhất là khi tay rapper này được đề cử cho các giải thưởng âm nhạc danh giá.
***
Slim Shady thực ra sẽ không gây bão nếu các bài rap của Eminem không tạo được ấn tượng mạnh tới người nghe và chấp nhận phong cách nhạc của anh. Về mặt kỹ thuật, khi rap dưới nhân cách Slim, Eminem không những giữ được trình gieo vần và viết những phần lời đa nghĩa từ thời Infinite, nay anh còn được tuỳ hứng mở rộng vô vàn vốn từ đa dạng để gieo vần và mở thêm các lớp nghĩa mới đen tối hơn, điều mà trước đây sẽ không phù hợp với “văn phong mỹ tục” nếu anh vẫn chừa mặt ra dưới nghệ danh Eminem.
Trong bài “Guilty Conscience”, Dr. Dre và Eminem đóng vai “thiên thần” và “ác quỷ” ẩn sâu trong tiềm thức của từng nhân vật trong bài. Ở verse 2 kể về nhân vật Stan 21 tuổi đang chuẩn bị đi quá giới hạn với cô bé mới 15 tuổi trong buổi party, khi “thiên thần Dre” khuyên nhủ: “Yo, this girl's only fifteen years old / You shouldn't take advantage of her, it's not fair” thì “ác quỷ Em” lại xúi giục: “Yo, look at her bush, does it got hair? / Fuck this bitch right here on the spot, bare / ‘Til she passes out and she forgot how she got there”. Ở verse 3 kể về nhân vật anh công nhân Grady về nhà bất chợt bắt gặp vợ đang quan hệ với một gã đàn ông khác, khi “thiên thần Dre” trấn tĩnh: “Wait, what if there's an explanation for this shit?” thì “ác quỷ Em” mỉa mai: “What, she tripped, fell, landed on his dick?”. Cùng là những âm gieo vần nhưng 2 vế câu giữa phần rap của Dre với phần rap của Em mang 2 nghĩa đối lập hoàn toàn về mặt đạo đức, khiến cho phần lời qua giọng của Slim Shady mang đậm chất sắc thái hài đen tối.
Vậy nên không có gì lạ khi thấy qua vỏ bọc của Slim:
- Em chẳng nể nang khi lấy từ “thùng rác” (“trash can”) để gieo vần với “người Afghanistan” (“afghan”) trong cụm câu mang ý nghĩa xúc phạm không kém “Dumpin' yo' dead body inside of a fuckin' trash can / With more holes than an afghan” (trong bài “Just Don’t Give A Fuck”);
- Em mở rộng thêm những câu vần được nhấn theo nguyên âm “o” mật độ dày đặc nghe rất cuốn tai, dù nội dung bị bẻ lái sang chuyện mai thúy và bạo lực với phụ nữ “They said I can't rap about bein' broke no more / They ain't say I can't rap about coke no more (Ahh) / Slut, you think I won't choke no whore / 'Til the vocal cords won't work in her throat no more? (Ahh)” (trong bài “Kill You”);
- Em viết ra được những câu vần về chủ đề loạn luân bệnh hoạn khi nhắc tới Puff Daddy và Jennifer Lopez: “I'm sorry, Puff, but I don't give a fuck / If this chick was my own mother, I'd still fuck her with no rubber / And cum inside her and have a son and a new brother” (trong bài “I’m Back”);
- Và còn lấy cảm hứng từ câu rap huyền thoại của Rakim về chuyện tiêu diệt hàng loạt các đối thủ MC để nói về chuyện xả súng trong học đường tại chính trường Columbine mà Slim là thủ phạm trong câu “I take seven {kids} from {Columbine}, stand 'em all inline/ Add an AK-47, a revolver, a .9 / A MAC-11 and it oughta solve the problem of mine/ And that's a whole school of bullies shot up all at one time” (cũng trong bài “I’m Back”). Cái cách Em dùng từ “Columbine” để gợi ra âm vần với cụm từ “all in line” (“xếp thành hàng”) và sau đó là những cụm từ chỉ đạn dược súng ống và trừ khử quả thực quá tăm tối, mang tới một bối cảnh hoàn toàn khác, vô cảm đến mức bản thu trong album The Marshall Mathers LP phải xóa luôn từ “kids” và “Columbine” vì mức độ nhạy cảm của nó.
Thế rồi, cũng nhờ “Slim Shady” mà Eminem có thể bộc lộ một phong cách rap không lẫn đi đâu được, tạo những điểm nhấn sắc bén khi anh rap chung với những MC khác.
Trong bản “The Anthem” (1999) của Sway & King Tech và DJ Revolution có sự tham gia của loạt các anh tài bao gồm RZA, Tech N9ne, Eminem, Xzibit, Pharoahe Monch, Kool G Rap, Chino XL và KRS-One mà tôi đã đã từng phân tích xếp hạng các đoạn verse của từng người, Eminem tạo dấu ấn nổi trội theo phong cách rất “Slim Shady”. Anh gieo vần “duct-taped” (“băng dính dán bịt mồm”) với “fuck rape” (“..éo chơi hấp diêm”), “slut’s leg” (cái này không cần dịch) và “nuts shaved” (“hai bi cạo sạch”), theo đúng chất dark comedy của nhân cách Slim.
Cứ như vậy, anh tằng tằng rap ngang cơ hoặc có khi vượt mặt những rapper tài năng khác bằng sở trường rap về những thứ bệnh hoạn nhất, ví dụ như:
- “Stir Crazy” (1999) của The Madd Rapper trên con beat của Kanye West với nội dung về sự điên loạn, “Slim” ví việc “nghe được cả những suy nghĩ cuối cùng của một người” khi “bắn gã phọt não” (“You're hearing the last thoughts of a man / About to blow his fucking brains out / Fall back with a blood stained blouse / On top of his spouse, spread out on a blood stained couch”);
- “Dead Wrong” (1999) của The Notorious B.I.G. mang chủ đề về “hấp diêm”, giết người và “ấm dâu”, đúng sở trường của “Slim”, “hắn” đã dùng những cụm từ kinh khủng nhất đề nói về chuyện sùng bái quỷ dữ, và ví von “hàng họ” của mình như “thứ vũ khí ăn xuyên qua da thịt” được dùng để nện cho tới chết (“There's several different levels to Devil worshipin' / Horses' heads, human sacrifices, cannibalism, candles and exorcism” hay “I just beat you to death with weapons that eat through the flesh / And I never eat you unless the fuckin' meat looks fresh”);
- “American Psycho” (2001) trong album Devil’s Night của D12 với chủ đề về bọn tâm thần, “Slim” nghĩ mình như bàn cầu cơ “giúp” nạn nhân của hắn đến gần với thế giới âm linh (“I'm like a walking, talking Ouija board / Speaking in tongues, I've never spoke this speech before / Hem-de-lay-la, eni-nich-me-nough-mi-niche-mick-norf / Have you ever experienced spirits in lyrics when you hear 'em / 'Til you scared to stare into any mirrors when you near 'em?”);
- “Hellbound” (2002) rap cùng J-Black và Masta Ace với nội dung về những điều kinh khủng mà cả 3 rapper sẽ làm nếu họ biết trước mình sẽ xuống địa ngục, “Slim” nói rằng hắn sẽ “phang trái đất này cho tới khi nó lệch cả trục quay” bằng những việc ác độc như cho tiếp tục nổ banh xác của kẻ đã chết ngay tại đám tang của hắn (“Fuck the planet 'til it spins on a broken axis / I'm so bananas I'm showing up to your open casket / To fill it full of explosive gases and close it back with / A lit match in it while I sit back and just hope it catches / Blow you to fragments, laugh, roll you, and smoke the ashes”).
***
Slim Shady thực ra sẽ chỉ là một nhân vật sáo rỗng, hay đơn giản một chiêu trò để Eminem câu khách và bán đĩa qua những nội dung gây sốc và tranh cãi nếu như nhân cách đó không xuất phát từ cuộc đời và bản chất của người nghệ sĩ tên thật là Marshall Mathers. Nếu nhìn theo một cách khác, Slim là một đại diện cho những cảm xúc tiêu cực như buồn chán, tức giận, tham lam, hận thù ẩn sâu bên trong rapper này.
Trong bài “Don’t Approach Me” (2000) của Xzibit mà Em tham gia, anh có rap rằng: “Sometimes I feel like loadin' this rifle / And climbin' the roof at night and hidin' outside to snipe you / It's not that I don't like you / It's just that when I'm not behind the mic, I'm a person who's just like you”. Đằng sau những nội dung bạo lực vô cảm, Em bỗng nhắc lại cho người nghe rằng những điều mà “nhân vật Slim Shady làm với một người” không hẳn lúc nào cũng là vì thù ghét người đó, mà rằng khi đặt cây micro sang một bên, anh cũng chỉ là một con người bình thường giống như chúng ta, có buồn bực, giận dữ, có ghen tị, thù hằn, và có “con quỷ” ẩn giấu bên trong.
Nếu lột bỏ hết lớp vỏ của những hình ảnh gây sốc, những chủ đề nhạy cảm và cấm kỵ, thì những câu chuyện mà Em kể liệu chỉ còn một khoảng không rỗng tuếch hay không? Nếu chúng ta “giải mã” các ẩn ý phía sau bằng bộ lọc gạt bỏ những điều bị phóng đại, làm quá, thì những bài rap của Em còn đọng lại ý nghĩa gì?
Đối với tôi, cốt lõi bên trong nhân cách Slim Shady mà Eminem tạo dựng đó cuối cùng cũng vẫn là một Marshall Mathers có tuổi thơ cùng cực, bị lão bố bỏ rơi khi còn nhỏ, ở cùng bà mẹ bê tha không quan tâm chăm sóc cho anh, và sống tại một khu xóm liệu ở Detroit, nơi anh thường bị đám thanh niên da màu đánh đập. Bởi vậy, những hình ảnh bạo lực xuất hiện trong các bài rap của Eminem khi Slim Shady xuất hiện cũng chỉ là cái cớ cho ước mơ được vùng dậy và thoát khỏi những ký ức khổ nhục và một hiện thực bần cùng.
Qua những lời rap tưởng như vô cảm vô tri của Slim Shady, người ta dễ bỏ qua những khoảnh khắc con người thật của Marshall Mathers lộ diện. Ẩn trong những “Low Down, Dirty” là một Marshall Mathers vật lộn để tìm kế mưu sinh từ bộ môn rap trong cái ngành được dẫn dắt bởi những gã da trắng không hiểu hip hop là gì (“It's politics, it's all a fix / Set up for these white blue-collared hicks / It's to make a dollar off of black music”). Ẩn trong những “Murder, Murder” là một Marshall bần cùng túng quẫn muốn làm liều để có tiền nuôi đứa con gái (“'Cause I got a daughter to feed / And two hundred dollars ain't enough to water the seed”). Ấn trong những “Just Don’t Give A Fuck” là một Marshall muốn thể hiện vị trí của một MC có thực lực nhưng chưa tìm được chỗ đứng cho mình (“You wacker than the motherfucker you bit yo' style from / You ain't gon' sell two copies if you press a double album”).
Vậy nên trong những bài rap mà con người thật Marshall Mathers hay người nghệ sĩ Eminem bộc lộ rõ nét hơn, những câu chuyện thực đằng sau nhân cách Slim Shady bỗng trở nên sâu sắc và đầy cảm xúc.
Tôi sốc khi nghe câu chuyện cậu bé Marshall Mathers bị bạn học đánh chấn thương vùng đầu trong bài “Brain Damage”, và những ký ức tuổi thơ đầy ám ảnh trong “Cleanin’ Out My Closet”. Tôi đồng cảm khi anh nhận ra bộ mặt thật của những người mà anh từng tưởng lầm là người bạn / người thân trong bài “If I Had” và “Marshall Mathers”. Tôi xúc động khi đọc những lời ứa ruột gan của anh khi cuộc đời chìm xuống tận cùng đáy xã hội trong “Rock Bottom”. Tôi hiểu được thành công và danh tiếng gây sức ép như nào tới một Eminem trong bài “The Way I Am”, “Sing For The Moment” và “When The Music Stops” (và sau này là “Déjà Vu”). Tôi nhận ra những cảm xúc yêu / ghét lẫn lộn xuất phát từ ghen tuông trong mối tình sóng gió giữa anh và Kim trong bài “Kim” (sau này là “Love You More”). Tôi thấu rõ tình yêu vô bờ bến của anh dành cho cô con gái trong bài “‘97 Bonnie & Clyde” và “Hailie’s Song” (sau này là “Mocking Bird” và “When I’m Gone”). Và tôi gật gù ngưỡng mộ một Eminem nay đã giành được sự ghi nhận xứng đáng cho một trong những MC vĩ đại nhất trong bài “Till I Colapse”.
Ngày hôm nay, tôi vẫn nghe đi nghe lại album mới của anh - The Death of Slim Shady (Coup de Grâce) (2024) để ôn lại những gì tuyệt vời nhất trong sự nghiệp của Eminem. Với tôi, thực ra nhân vật Slim Shady đã chết sau giai đoạn đỉnh cao âm nhạc của Em, bắt đầu từ năm 1997 khi Slim thành hình nên dạng cho tới khoảng những năm 2002 khi album The Eminem Show (và soundtrack phim 8 Mile) được phát hành. Đó là vì trong quãng thời gian này, đằng sau nhân cách xấu xa của Slim vẫn còn cái hồn của người nghệ sĩ vẫn còn mang đầy cảm xúc tức giận, suy tư và buồn bã. Giống như hình ảnh ẩn dụ bán linh hồn cho quỷ dữ mà Em sử dụng trong bài “My Darling” trước đây, hay như trong “Guilty Conscience 2” ở album mới nhất, dù nhân vật Slim Shady có mang lại nhiều phiền toái, hiểu lầm và rắc rối, Em thừa nhận nó đã giúp cho anh đạt tới cảnh giới sáng tạo khi viết ra những lời rap mà một Marshall Mathers không bao giờ đủ can đảm để nói ra, và từ đó người nghệ sĩ Eminem mới có được sự nghiệp, danh vọng và của cải.
Rồi hơn cả, nhờ Slim Shady mà Em mới có cơ hội trút bỏ những u sầu tức giận qua một nhân cách đầy cực đoan mà anh tạo dựng ra. Nghĩ lại, chẳng phải nhiều người trong số chúng ta cũng từng nảy ra những suy nghĩ tiêu cực khi cảm thấy tức giận hay buồn bã ư? Và như vậy chắc ít nhiều ai đó cũng từng có phần nào đó của một Slim Shady cho riêng mình.
***
Hẹn gặp lại!
Kunt